Luijendijk- Klapwijk

Rondzendbrief 1969

                                                                      Aan boord m.s. Watampone (PELNI), 7-8-1969

Aan alle oud-zendingsarbeiders(sters) van Sumba.

Beste vrienden,

We zijn maandag 4 aug. per Pelniboot van Waingapu vertrokken. Nu we het voorrecht hadden nog enige jaren op Sumba te mogen door brengen, achten we ons tegenover U allen verschuldigd enkele indrukken door te geven.

U hebt met ons meegeleefd, meegebeden. Mee dank zij Uw gebeden konden we daar werken, en mocht ik weer beter worden van mijn ziekte.

Het is natuurlijk geen verslag, dat ik geven kan. Ik zat meestentijds op Lewa en was bovendien door mijn ziekte het laatste halfjaar geheel uitgeschakeld.

We hebben dus veel van horen-zeggen, via de collega's. Het viel ons geen moment moeilijk ons weer aan te passen na aankomst op Sumba. Het huishouden liep met de meisjes en jongens nog precies zo als vroeger. Het was gezellig en soms, ook wel gemakkelijk met zoveel hulp, maar de minderwaardigheidsgevoelens waren nog dezelfde. Dus moest je uitkijken, hoe je een standje uitdeelde, anders was de boot aan; en dikwijls kon je maar beter zwijgen en 't zelf verbeteren.

Evenals vroeger zeiden ze pas dat het meel op was, nadat het laatste broodje was gebakken; zout, olie enz, idem dito. De meeste Sumbanezen kijken nog niet ver vooruit; men denkt meestal nog niet in economische termen over tijd, kracht en materiaal. Men maakt plannen, begint aan de uitvoering, maar de moeilijkheden die te verwachten zijn, werden niet voorzien. Dus blijft veel nog weer halverwege onafgewerkt.

Toch proberen leidende figuren in bestuur en ook op kerkelijk gebied hierin verandering te brengen. De gouverneur - van Kleine Sunda eilanden afd. Oost, dhr. El Tari (Savoenees; getrouwd met een dochter van guru L.D.Gah, Melolo; ze" was vroeger hoofd van de Chr. Huishoudschool te Waikabubak) is een nuchter, energiek, hardwerkend man, wars van lege leuzen. Alle nadruk legt hij op de verhoging van de voedselproduktie: betere rijstsoorten, aanleg van dammetjes door de bevolking (met steun van de regering), enz. Hij was aanwezig bij de officiële opening van de Kweekschool (SPG) te Anakalang, en bezichtigde het landbouwtrainingscentrum (PLPK) te Lewa en sprak nadrukkelijk in het openbaar zijn waardering over de beide projecten uit.

Men wil vooruit en anders dan het was onder Ir.Sukarno, maar 't is keihard vechten tegen sloomheid, corruptie en wat men hier noemt: vested interest. De Indon. taal, althans in de krant en redevoeringen, wordt tegenwoordig sterk (en m.i. onnodig) gekruid met engelse termen. Daarnaast begint op verschillende universiteiten kennis van nederl. taal verplicht te worden, omdat de goede handboeken vaak nog alleen in het nederl. taalgebied te vinden zijn (b.v. voor de Rechtsfaculteit),

Ook in de kerk op Sumba (GKS) streeft men naar vernieuwing, d.w.z. vooral de jongere predikanten, opgeleid te Djakarta of Makassar. Op de kadercursussen voor predikanten en evangelisten, die in deze maanden gehouden werden en worden, is duidelijk een zekere "strijd" van jong tegen oud, waarbij de jongeren opbotsen tegen de adatbindingen, vooral in het huwelijk (bruidsschat). Een uitermate moeilijke zaak: chr. vernieuwing van de adat! Kan het? Of moet de zaak kapot? Het is zeker zo, dat vele leidende christenen hun adatrechten hardnekkig handhaven, al zijn er ook enkele wijze ouders die het belang en de wens van de kinderen stellen boven de bruidschat.

Dat ondanks tegenstand veel zal veranderen in kortere tijd, zal mee het gevolg zijn o.a. van de maatregel van de regering om aan ieder desahoofd een transistor beschikbaar te stellen! Men kan dus elke dag minstens de offic. regeringsuitzending van Djakarta en de radiogrammen van de Gouverneur te Kupang horen, en nog zoveel meer! Meestal zal de radio een groot deel van de dag aan staan! In Pameti Karata viel het ons op, hoezeer het aantal radio's in het laatste jaar was toegenomen.

Ik ga nu maar een beetje Sumba langs en begin in Melolo en omgeving. In Melolo zelf is in de gemeente de ruzie met L.D.Gah c.s. beëindigd. Daarna gaf Ds. Takandjandjl ze zeer tactisch allen een taak, o.a. bij de verzorging van de 2 kadercursussen onlangs en van de synode van eind juli.

We hoorden vertellen, dat de fam. Mesakh hun huis + erf vermaakt hebben aan de kerk. Mefiboset Rohi, oud-leerling van Dick Zwitser, laat Dick en Gerda hart. groeten; hij is nu gedipl. evangelist laatste cursus) en werkt te Kambaniru sedert febr.1969. Ds.T.Pekuwali doet uitstekend zendingswerk in Pau en Bendeh. Zelfs in Pau komt enige beweging, al gaat het nog zeer moeizaam.

Ds. Peter Goossens wil Mau Maru verlaten en een huis bouwen 8 km de Rendehrivier op; de weg van Parai Jawang (Rendeh) heeft hij al bijna klaar (met de hulp van gemeenteleden). In Mau Maru zelf heeft hij geen volgelingen meer. Ds. van Kalkeren bezocht de Zwolle-groep 2 weken en is vorige week vertrokken naar Kalimantan (Borneo). Hoewel Ds.Kondamara wel hereniging wil, schijnt in de Zwolle—groep nog steeds een sterke tegenstroom te zijn.

In Mangili, Hàpang, heeft R.K. via een schoolguru vaste voet gekregen. Baing is helaas nog zonder predikant: het tekort aan bekwame predikanten is nog steeds groeiend, helaas.

In Kananggar doet Ds. Markus Mbilijora uitstekend werk, evenals Ds. Hilu Ngara (zoon van wijlen guru-indjil Gabriel) in Nggongi (Karera). Met Ds. B. Litidjawa in Matawai Watu schijnt het minder goed te gelukken.

Eigenlijk is er in bijna alle gemeenten in O. en W. Sumba voortdurend uitbreiding, soms zelfs daar, waar de leiding veel te wensen overlaat (bv. Wai Mangura; Bara).  

We reizen door naar Pajeti en logeren bij de fam. Olde. Als punt van aankomst en vertrek, voor zendingsarbeiders en gasten van Java of Nederland, is de post Pajeti een opvangcentrum dat van de betrokken zendingsfamilie veel vraagt.

Daar 'komt dan bij, dat Pajeti met het Kerkelijk Kantoor, het Dagelijks Bestuur van Japmas en Junaerkris, van de miss. predikant haast al te veel vraagt. Bovendien beheert hij de Alg.Zendingskas. Heinrich Baarlink en na hem Henk Olde wisten wel, wat ze te doen hadden! Maar, 't is ook een uitermate boeiende post.

Tijdens het verlof van de fam. Olde zal de fam. Wynia de pastorie en de kas beheren. Na het verlof blijven ze in Pajeti wonen, omdat veel bouwactiviteit in de e.v. jaren daar moet plaats hebben. Bovendien zal Drs. van Tellingen daar ook wonen, zodat de gasten dan kunnen worden "verdeeld", en het vele werk mogelijk ook. Het Kerkelijk Kantoor loopt niet zo vlot als vroeger. Dhr Lejloh is onder 't werk bedolven geraakt, ook omdat hij er anderen - zijn personeel - te weinig in weet te betrekken. Nu is Ds.P. Umbu Riada actuarius van de synode geworden, hetgeen een belangrijke vooruitgang lijkt.

De Japmas en de Jumerkris lijden beide aan bloedarmoede, inefficiency, geen mensen die het geheel overzien en 't beleid voor de toekomst kunnen bepalen.

We hopen zeer, dat dhr. W.H.Siregar terugkomt (na beëindiging van zijn studie te Djakarta) en leider van de Japmas wordt; het is broodnodig!

De 2e predikant van Pajeti, Ds.Sam Dengi, doet het ook uitstekend.

Vorige maand trouwde hij met Debora Ndahawali. Zijn vader was er ook bij tegenwoordig: de vroegere verpleger Ratu Dengi uit Wai Mangura, die ons vroeg de groeten te doen aan Dr.Berg, zr. Vellenga, Ds. W. van Dijk e.a.

Ds S.B. Come van Kambaniru is godsdienstleraar van de middelbare scholen in Pajeti geworden. Op zichzelf zeker belangrijk, maar Ds. Pada staat er nu weer alleen voor.

In Waingapu doet Ds. Nico Hé (zoon van guru Abraham Hé) het voortreffelijk: de gemeente wordt eindelijk weer verzorgd. We hopen zeer, dat zijn vrouw (een Chin. jonge vrouw uit Djakarta) het kan volhouden!

Lambanapu is zelfstandig, maar heeft nog geen eigen predikant.

In Karita, Tawui en Lai Lunggi aan de Zuidkust is voortgaande uitbreiding.

De vrouwenverenigingen in Lai Lunggi, Tawui en Kananggar werden in juli door Willy Olde en Christien Dimu (abituriënt van de SPWK te Magelang) per jeep bezocht, voor alle partijen een groot evenement.

We reizen nu per jeep door van Pajeti naar Lewa, het enige stukje weg - 60 km. - dat we zelf vorige maand weer bereden. Het blijft een temptatie, die hobbelige weg. Collega's vertellen, dat het traject Lewa-Anakalang nog erger is. Daarna wordt het "goed" tot Wai Kelo. Hulde aan West-Sumba!

De gemeente Pameti Karata wordt deze maand vacant: Ds. Kadobo gaat naar Lamboja, een strop voor Pam. Karata. Een vervanger zal moeilijk te vinden zijn.

Er blijven in de classis gelukkig nog 3 goede predikanten over: P.Haramburu (Parai Pahà), Mb.Ratoebandjoe (Wai Wei) en M. Ndjara (Watu Mbelar). Twee jaar geleden meldden zich met Pinksteren ongev. 450 mensen voor catechisatie in Watu Mbelar, vooral uit Tidas aan de Zuidkust. In 1968 zijn daarvan 72 gedoopt in Zuid-Tidas; juni 1969 52 in Watu Mbelar zelf. Enkele gezinnen trokken zich inmiddels terug, de overigen ontvangen nog catechisatie.

Het meest boeiende in Lewa op dit moment is m.i. de PLPK. Eind augustus gaat de 1e groep jonge landbouwers naar de Kampong terug voor het 3e praktijkjaar, met begeleiding vanuit de PLPK. Dhr.Lomi Radjah (ter beschikking gesteld door de Gouv. Landbouwdienst) blijft gelukkig voorlopig nog; hij is zeer geschikt voor deze begeleiding (Savoenees, in Waidjelu opgegroeid). Vooral in de gemeenten Wai Wei en Watu Mbelar is een goede belangstelling voor het projekt.

In Anakalang helaas minder (ook dit hangt weer samen met de houding van de predikanten! Ze zijn (moeten zijn) dé belangrijke steunpunten in het werk.

De jongelui, die naar de kampong terugkeren, krijgen 5 regels mee: goed zaaigoed gebruiken; op rijen planten; mest gebruiken; wieden; deelnemen aan een eenvoudige coöperatie. Eenvoudig? Voor een Sumb. landbouwer blijkbaar niet.

In Wai Wei loopt een rijstschuur-coöperatie uitstekend onder leiding van Umbu Taul. In Watu Mbelar zijn ze ook begonnen. In Anakalang leeft de coöperatie opnieuw onder leiding van Umbu Sulung en guru Dj. Sabakodi. Verbazend leuk, dat dit projekt begint aan te slaan!

De vlakte rondom Pameti Karata is grotendeels bewerkt (voorzover mogelijk), het areaal breidt zich snel uit. De sawahs (sawah ladang) van Pam. Karata en Wai Wei grenzen al aan elkaar. Jammer, dat dit jaar ongeregelde regenval en veel muizen de opbrengst reduceerden tot 25%, zelfs voor velen tot vrijwel nul.

De Theol. Opleidingsschool staat een jaar stil. Ds.Jiwa is al flink herstellende; Ds.Mandja Conda Mesa doet ijverig mee aan de kadercursussen. We hopen zeer, dat hij een goed docent en partner van Ds.Jiwa zal blijken.

Verschillende mensen uit Lewa laten U groeten:

Ds.Jiwa, Ds. Kadobo, Ama Piga (D. Temaluru), Ama Japi (L.D.Thomas),

djanda Hary (Rambu Oroe), djanda Bili, tukang Willy, gr. Panda Huki I en echtgenoten.        

We rijden door van Lewa via Anakalang naar Waikabubak. We zijn daar april 1968 voor het laatst geweest; onze indrukken zijn dus niet recent. We vonden toen de weg bar slecht.

Maar, laat ik iets vertellen van het werk.

In Langgaliru houdt Ds. B.Ndjoeroemana het nog steeds vol. Hoewel hij ook niet jong meer is. 't Is blijkbaar een taaie, bereist nog zijn hele ressort Soru-Lakoka tot aan de Noordkust te paard! en zeer getrouw. De gemeente van Langgaliru breidt nog steeds uit Parai Langina-Endik, Lendi Watju, Langgaliru, en zelfs in Paponggu, tot aan de grens van Bolubokat), idem in Soru (daar zijn al 3 tjabang), en in de laatste jaren in het Noorden, in Utapambapang. Dit laatste is dus de streek waar in 1926 de evangelist Katonga Retang werd vermoord. Daar is nu een eerste groep gedoopt (waaronder enigen die aan deze moord deel hadden!) in een kerkje, gebouwd precies aan de rand van de kloof,  waarin men zijn lijk geworpen had. Wonderlijk zijn Gods wegen, niet? Na ruim 40 jaar brengt Hij ze in Zijn stal. Voor dit gebied is nu een 2e predikant beroepen, n.l. H. Maletung.

Ook in Parewa Tana gaat de toename voort, al kan Ds.M.K. Sapoelaroeng het werk niet aan. Hij gaat 1-1-1970 met pensioen.

Ook in Anakalang gaat het onweerstaanbaar verder: Wai Bakul, Wai Lolung, Mabitul, Wai Manu (4 gemeenten, waarvan helaas twee vacant); evenzo Lawonda-Bolubokat. Vooral in Bolubokat is de ontwikkeling frappant.

In Anakalang zijn de gebouwen van de Kweekschool te Lai Karuda klaar. De 2e klas is reeds daarheen verhuisd onder leiding van guru Pelo Here, de rest verhuist eind van dit jaar. Het is een machtig complex. We hopen, dat de schoolprestaties evenredig zullen zijn.

Dan komen we in het gebied van de gemeente van Lauli Atas, waar Ds.Ngàlu 't nog steeds druk heeft met catechisaties aan heidenen wegens de toeloop van mensen.

Waikabubak zelf is een zorgenkind, Ds.B.Lalo kan deze gevarieerde gemeente niet aan: allerlei suku's (landaarden) bij elkaar, kota én kampong, hoge en lage ambtenaren, enz. Een vat vol tegenstellingen als vanouds. Een guru indjil en enkele penolongs voor het werk in de kampongs (Lete Malona, Pogo Bina, Paal 3). Ds.B.Umbu Lolo heeft de handen vol met godsdienst­onderwijs aan de Middelbare scholen in Waikabubak (Kweekschool, SMA, SMP, SMEA).

Ds.J.R. Woleka, sterk verouderd, werkt nog in het ziekenhuis.

Het ziekenhuis kreeg versterking door de komst van dokter Lapu Moekoe, toekomstige vervanger van Gerard Onvlee; hij maakt een bijzonder prettige indruk. Bub Brouwer wacht op de komst van Pim Erkelens.

Homme Reenders werkt enthousiast in West-Sumba, en wacht op een huis in Kupang en de opening van de Theol. Akademie aldaar. Henk van Oostrum heeft een goed contact met allerlei jeugdgroepen, zowel in Waikabubak als op verschillende plaatsen in West-Sumba en enkele plaatsen in Oost-Sumba: elke groep heeft een eigen projekt (houtbewerking; planken zagen; vlecht­werk; evangelieprediking in de omgeving enz.) naast bijbelstudie en sport. Mooi en moeilijk werk.

Wanukaka (Ds. Hama wordt oud; de tegenstelling met guru M. Weroe is er helaas nog steeds) en Lamboja missen een enthousiaste leiding (Ds. T. Kadobo komt nu gelukkig in Lamboja!).

In Elopada gaat het goed (Ds. Enos Bulu); Ngamba Deta aan de weg naar Pàla wordt mogelijk in 1970 zelfstandig. Ds.M.Bora Kenda in Pàla kan het helaas niet aan en heeft bovendien veel last van de Missie. De gemeente van Tana Righu is gesplitst in 2 gemeenten: We'e Baro met We'e Saluri in het Oosten, en Malata in het Westen, elk met een goede, jonge predikant.

Mamboru groeit zeer langzaam; de tegenstand van het heidendom (kampongs Manua Kalada en Palendi) is daar nog niet doorbroken. Alleen in Palamedo (Lenang) is een merkwaardige uitbreiding (ondanks het feit, dat er een pastoor is gevestigd).

Karuni (Ds.Z.Ghunu) blijft ook moeilijk, behalve Kalimbu. Korni waar goede groei is. Mata (Ds.L.Kondi) in de schaduw van de R.K. kathedraal te Waitabula gaat ook niet hard, maar het leeft er wel. In Waitabula komt een R.K. ziekenhuis met een R.K. arts (Chinees).

Wai Mangura en Rara, beiden gemeenten uit de eerste tijd, na Tanggaba, die de eerste was. Het is zo ontzaglijk tragisch, dat onze broeders Ds. Bobo Dimu en Ds.H.Malo op hun oude dag hun machtspositie niet willen loslaten. In Wai Mangura groeit het verzet tegen de leiding van Ds. Dimu: we'e Rita dreef daarom de instituering door; de tegenstelling Dimu-Gideon leeft ook nog steeds. En toch gaat de Heer door met Zijn werk, m.n. in Marokota, we'e Kaka en Tau Rara.

Zo gaat ook in Rara-Oost de ontwikkeling snel voort in de omgeving van Tana Maringi. De classis ging in principe met instituering in 1970 accoord, maar Ds.Malo weigert zijn medewerking. Bijzonder jammer. Laten we deze beide broeders en hun gemeenten bijzonder gedenken.

Tenslotte Tanggaba: Ds.Cornelis Tara Kendu, alias Ama Kuno. Zijn vader overleed medio 1968. De gemeente groeit. Ds.Kendu is getrouw, maar het ontbreekt hem dikwijls aan inzicht. Ds.Soan leeft nog en woont in Tanggaba (zijn dochter is getrouwd met R.Soemardi, Kantor Penerangan in Kupang).

En dan Kodi. Rome maakt zich er sterk: naast Homba Karipit is er nu een pastoorplaats in Wai Kadada, De classis Rara-Kodi is de zwakste classis van de G.K.S.

De DEPIS (zendingsdeputaten) heeft er zich ernstig mee bezig gehouden en besloot zo mogelijk in Bondo Kodi een predikant tijdelijk te plaatsen (men denkt aan Ds.E.K.Opung, die terug is van Makassar).

In Kori-Wai Labubur: (Ds.Ra'Ndoda) gaat het uitstekend, de predikant is bekwaam, en getrouw. In de tjabangs rondom Bondo Kodi is nog steeds uitbreiding. Ook in Wai Karara (Kodi Belaghar) is uitbreiding, er zijn daar 8 tjabangs, maar helaas is Ds. R.Kaha overleden, en nog niet vervangen. In Wai Kadada (Ds. H.R.Mone) gaat het matig.

En dan tenslotte: Ede, een bloeiende gemeente onder leiding van Ds.Petrus Bulu, zich uitbreidend tot aan de grens van Nggaura en Belaghar.

Maar nu ga ik echt ophouden.        

Alleen nog enkele groeten die we de laatste week in Pajeti

ontvingen (wegens mijn ziekte ontmoetten we slechts enkele

mensen):

Fam.K. Windi en Rambu Naha (6 kinderen, waarvan 1 getrouwd in

Surabaja met een rijke Sumb. handelaar, afkomstig van W.Sumba);

S. Kote, agent Pelni (vroeger KPM) aan fam. Mobach e.a.;

Filmon (Kantor Japmas) aan fam. Smit, Duker e.a.;   

Pieter Dao (Ama en Ina Izak) aan Mevr. Wielenga, fam. T.van.Dijk, Dr. J. Berg e.a. ;

Ama Hani (drukkerij) aan fam.T. van Dijk, Mobach, D..H.Krijger e.a.

Hadden we voor ons vertrek méér plaatsen kunnen bezoeken en meer vrienden kunnen ontmoeten, dan hadden we zeker een berg groeten mee gekregen.

Met onze hartelijke groeten aan jullie allen,